Ο Άγιος Μάμας είναι ένα από τα χωριά που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία του αγώνα. Η προσφορά του χωριού ήταν πολύ μεγάλη κατά το σκληρό και άνισο αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α εναντίον των Άγγλων κατακτητών.

Εξήντα οκτώ κάτοικοι του μικρού, αλλά ηρωικού αυτού χωριού, είχαν ενταχθεί στις τάξεις της Ε.Ο.Κ.Α της ΠΕΚΑ (Πολιτική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνος) και της ΑΝΕ ( Άλκιμος Νεολαία Ε.Ο.Κ.Α), δίδοντας τον όρκο και την βεβαίωση ότι θα αγωνίζονται με όλες τους τις δυνάμεις για αποτίναξη του Αγγλικού ζυγού, για την ελευθερία της Κύπρου και την ένωση της με την μητέρα πατρίδα Ελλάδα. Αυτός ήταν ο πόθος τόσο των Αγιομαμιτών όσο και ολόκληρου του Κυπριακού λαού.

Αγωνιστής της Ε.Ο.Κ.Α Ανδρέας Δημητρίου

Ο Ανδρέας Δημητρίου γεννήθηκε στον Άγιο Μάμα Λεμεσού στις 8 Σεπτεμβρίου του 1934 απο φτωχή, αλλα τίμια και εργατική οικογένεια. Γονείς του ήταν ο Δημήτρης Βασιλείου από το κοντινό χωριό Μονιάτης και η Ευδοκία Σάββα Πουρκουρή απο τον Άγιο Μάμα.

Ο Ανδρέας Δημητρίου αποφοίτησε από το δημοτικό σχολείο Αγίου Μάμαντος και φοίτησε για τρία χρόνια στο Νυχτερινό Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Μόλις τελείωσε το νυχτερινό γυμνάσιο, στα 19 του χρόνια, έφυγε απο την δούλεψη του Διάκου και έπιασε δουλειά στις στρατιωτικές αποθήκες του Αγγλικού στρατού, δίπλα στο λιμάνι της Αμμοχώστου.

Τον Ιούνιο του 1955 ο τότε τομεάρχης της Ε.Ο.Κ.Α στην Αμμόχωστο Πάυλος Παυλάκης πήρε πληροφορίες από τον διάκονο Ευέλθοντα ότι ο Ανδρέας Δημητρίου ήταν άξιος να ενταχθεί στην Οργάνωση. Τον πλησίασε και αφού βεβαιώθηκε ότι ήταν ένας άξιος και φλογερός πατριώτης τον όρκισε και τον ενέταξε στην Ε.Ο.Κ.Α, παρόλο που έδωσε και πριν ένα χρόνο όρκο στην ΕΑΟΚ που ίδρυσε ο παπα Μιλτιάδης μαζί με το Διάκο.

Η απόπειρα του Δημητρίου να εκτελέσει τον Taylor

Μετά την αποτυχία άλλων ομάδων να εκτελέσουν τον Άγγλο πράκτορα Taylor το μυαλό όλων στράφηκε στο Δημητρίου. Παρόλο που δεν είχε ακόμα αναρρώσει απο μια εγχείρηση που έκαμε πολύ πρόσφατα και μερικοί τον συμβούλευσαν να αναβάλει την εκτέλεση μέχρι που να αναρρώσει πλήρως, αυτός επέμεινε. Έτσι όρισαν
την εκτέλεση του Βρετανού για το βράδυ της 28ης Νοεμβρίου του 1955, έξω απο το σπίτι του, την ώρα που θα επέστρεφε από τον κινηματογράφο. Όταν έφθασε ο Άγγλος πράκτορας, ο Δημητρίου με 2 ριπές τον πέτυχε και το έβαλε στα πόδια. Όμως ο τραυματισμός του θύματος δεν ήταν θανάσιμος και κατάφερε να γλυτώσει και αυτήν την φορά.

Ο Δημητρίου τρέχοντας να απομακρυνθεί βρέθηκε αντιμέτωπος με μια περίπολο. Του φώναξαν να σταματήσει. Αντίθετα αυτός ύψωσε το περίστροφο και πάτησε την σκανδάλη. Η τύχη όμως τον εγκατέλειψε. Το όπλο έπαθε εμπλοκή και ένας στρατιώτης βρήκε την ευκαιρία και τον πυροβόλησε στο δεξί χέρι ψηλά στον αγκώνα. Ο Δημητρίου έπεσε κάτω τραυματίας και αμέσως τον συνέλαβαν και τον μετέφεραν στον αστυνομικό σταθμό.  Αφού του εκθέσανε κατηγορία, μετά από ανάκριση, το μετέφεραν στο νοσοκομείο και από εκεί με ελικόπτερο τον πήραν στις κεντρικές φυλακές.

Τον έβαλαν στο κελί 8 του διαμερίσματος 7 και ξεκίνησαν από την πρώτη στιγμή τα φρικτά βασανιστήρια. Ο Δημητρίου είχε πια καταδικαστεί και ήταν μελλοθάνατος.

Εκτός από τα βασανιστήρια, οι στρατιώτες προσπαθούσαν με απάνθρωπους τρόπους να σπάσουν τα νεύρα και το ηθικό των μελλοθάνατων. Για παράδειγμα με συνεχείς τεχνητούς θορύβους τα βράδια δεν τους άφηναν να κοιμηθούν. Ο Δημητρίου αναγκάστηκε να στείλει 3 επιστολές διαμαρτυρίας στο διευθυντή των κεντρικών φυλακών, αναφερόμενος σ’ αυτά όλα που γίνονταν καθημερινά στις φυλακές.

Πέθανε στις τις 10 Μαΐου 1956 στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας  καθώς ήταν ο πρώτος από τους εννέα απαγχονισθέντες.

“Το μόνο που λυπούμαι είναι που δεν θα προλάβω να δω την Κύπρο μας ελεύθερη”, ήταν τα τελευταία του λόγια προς τη μάνα του, λίγες ώρες πριν από τον απαγχονισμό του. “Στο καλό, γιε μου και να έχεις θάρρος ως το τέλος”, ήταν η απάντησή της.

Αγωνιστής της Ε.Ο.Κ.Α Μιχάλης Κουκκής

Ο Μιχάλης Κουκκής γεννήθηκε στο χωριό Πραστείο Αμμοχώστου στις 10 Αυγούστου 1922. Φοίτησε στο Δημοτικό σχολείο του χωριού του. Νυμφεύθηκε και κατοικούσε στο χωριό Άγιος Μάμας Λεμεσού και εργαζόταν στο μεταλλείο Αμιάντου ως εργάτης. Ενδιαφερόταν για τα δίκαια των εργατών και ήταν ένας από τους ιδρυτές της Συνομοσπονδοίας Εργατών Κύπρου (ΣΕΚ) στην περιοχή του.

Κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, σε ηλικία 17 ετών, κατετάγη στο στρατό και πολέμησε στο ελληνικό μέτωπο. Κατα την διάρκεια της κατοχής παρέμεινε στην Ελλάδα και υπηρέτησε στην αντίσταση, στις τάξεις της “Ιντελιντζές Σέρβις”, ως υπασπιτστής του Άγγλου διοικητή, ταγματάρχη Κρίς. Έκανε στρατιωτικό γάμο και φορούσε πάντα την στρατιωτική του στολή λέγοντας ότι η αποστολή του θα τελείωνε όταν θα γινόταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Με την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα στρατεύτηκε στις τάξεις της Ε.Ο.Κ.Α και έλαβε μέρος στην πρώτη ένοπλη επίθεση της ανταρτικής ομάδας Αμιάντου- Πιτσιλιάς στον Αστυνομικό Σταθμό Αμιάντου. Στο σπίτι του διατηρούσε κρησφύγετο όπου μαζί με την σύζυγο του φιλοξενούσαν την ανταρτική ομάδα του Γρηγόρη Αυξεντίου, απέκρυβαν και διένεμαν οπλισμό και πολεμοφόδια. Λάμβανε μέρος στην κατασκευή πολεμικού υλικού, χειροβομβίδων και ναρκών. Ήταν σύνδεσμος και οδηγός ανταρτών και λάμβανε μέρος σε επιθέσεις εναντίον του εχθρού.

Για την δράση του αυτή προδόθηκε τον Ιανουάριο του 1957 από προδότη ο οποίος οδηγούσε τους  Άγγλους στο σπίτι του να το συλλάβουν. Διέφυγε τη σύλληψη και κατέφυγε στο ανταρτικό. Αρχικά έμενε μαζί με τους αντάρτες στην περιοχή του Αγίου Μάμα, στο βουνό Ζάλακας, όπου είχαν ετοιμάσει κρησφύγετο. Αργότερα μεταφέρθηκαν στην περιοχή Φοινίου – Όμοδους.

Πέθανε απο ανακοπή καρδιάς, μετά από μάχη που η ομάδα του έδωσε εναντίων των Άγγλων στις 7 Οκτωβρίου 1958, κοντά στο Άρσος Λεμεσού.

Αγωνιστής της Ε.Ο.Κ.Α Γεώργιος Κουλλαπής

Ο Γεώργιος Κουλλαπής, καταγόμενος απο το χωριό του Αγίου Μάμα, κατατάχθηκε στις τάξεις της οργάνωσης στο τέλος του Οκτώβρη του 1954, εξωθούμενος απο τον εσωτερικό του πόθο για ένωση με την μητέρα Ελλάδα.
Έλαβε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις εναντίον των αγγλικών στρατευμάτων, όπως η ανατίναξη των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων της στρατιωτικής βάσης της Επισκοπής την 1η Απριλίου του 55 και η ανατίναξη των ντεποζίτων νερού που χρησιμοποιούνταν για άγγλους στρατιώτες.
Υπήρξε σύνδεσμος, έλαβε μέρος σε μετακομίσεις όπλων και πυρομαχικών και ανατίναξε μόνος του τον αστυνομικό σταθμό του Αγίου Νικολάου.
Ήταν ο αρχηγός του χωριού του και οργάνωσε ομάδες σε πέντε γειτονικά χωριά.
Στην περιοχή του ακρωτηρίου και της επισκοπής ανατίναξε 4 οικίες Άγγλων και 2 ντεποζιτα νερού με ωρολογιακές βόμβες.
Η σημαντικότερη και πιο γνωστή του προσωπική επιτυχία ήταν η δολιοφθορά στον δίαυλο του αεροδρομίου του Ακρωτηρίου. Εκεί αφού αρχικά είχε προσληφθεί ως υπάλληλος στις αγγλικές βάσεις, σύλλεξε πληροφορίες και σχεδίασε την ανατίναξη. Με περισσό θάρρος και “θράσος” διέσχισε τη βάση με 2 βόμβες σε ενα καλάθι καλυμμένο με σταφύλι και όταν μάλιστα ρωτήθηκε απο τους στρατιώτες που φρουρούσαν τους διαδρόμους, δεν δίστασε να τους κεράσει σταφύλι απο το καλάθι του. Αφου σύρθηκε για 6 ώρες στους υπονόμους κάτω απο τον αεροδιάδρομο, τοποθέτησε τις δυο ωρολογιακές βόμβες οι οποίες εξερράγησαν τα μεσάνυχτα. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν 2 μεγάλα ρήγματα στο μέσο των αεροδιαδρόμων και να κριθούν ακατάλληλοι για αεριωθούμενα και βαρέα βομβαρδιστικά. Χρειάστηκαν 25 μέρες εντατικής εργασίας για να αποκατασταθούν οι ζημιές, οι οποίες προκλήθηκαν την παραμονή της έναρξης της εκστρατείας των Αγγλογάλλων στη διώρυγα του Σουέζ, γεγονός που είχε σοβαρό αντίκτυπο στις επιχειρήσεις τους.
Κατα την διάρκεια των τεσσάρων ετών της προσφοράς του στον αγώνα συνελήφθηκε 6 φορές. Στις δύο απο αυτές βασανίσθηκε σκληρά στις Πλάτρες και την Ομορφίτα.
Απο τα σκληρά βασανιστήρια που υπέστη, του δημιουργήθηκε πρόβλημα στο συκώτι με αποτέλεσμα να κάνει εμετό αίμα συνεχώς και να χρειάζεται μεταγγίσεις. Μετά απο έρανο, νοσηλεύθηκε στο Λαϊκό νοσοκομείο Αθηνών όπου έχασε την μάχη με την ζωή μόλις στα 27 του χρόνια, κερδίζοντας όμως μια θέση στο πάνθεο των ηρώων. Τάφηκε στο κοιμητήριο των απόρων στην Αθήνα.
Μετά απο έρευνα που έγινε απο τα παιδία του αγωνιστή, δεν κατέστη δυνατό να ανευρεθούν τα λείψανα του και να μεταφερθούν στην Κύπρο.Ισως, παρηγοριά για τους συγγενείς του να είναι πως τον φιλοξένησε το χώμα της Μητέρας Πατρίδας Ελλάδας, αφού θυσιάστηκε για την ένωση της Κύπρου μας με αυτήν.

Πηγή: https://www.facebook.com/groups/82341723184/

Ανδρέας Κακονίτης

Ο Ανδρέας Κανονίτης όπως και άλλοι Αγιομαμίτες, εντάχθηκε στις τάξεις της Ε.Ο.Κ.Α από νωρίς. Μυήθηκε στην οργάνωση πριν την επίσημη έναρξη του αγώνα και συγκεκριμένα στις 27 Μαρτίου 1957 σε ηλίκια 23 ετών. Αυτός που τον είχε μυήσει ήταν ο τότε υπεύθυνος της Ε.Ο.Κ.Α στον  Άγιο Μάμα,  ο Μιχάλης Κουκκής με τον οποίο ήταν σύγαμπροι. Στην περιοχή του χωριού ήταν υπο τις διαταγές του Κουκκή.

Του καλοκαιρινούς μήνες εργαζόταν στο μεταλλείο του Αμιάντου και εκεί συνεργαζόταν με το επίσης γνωστό στέλεχος της Ε.Ο.Κ.Α  Ρένο Κυριακίδη. Εκτέλεσε διάφορες αποστολές μεταξύ των οποίων μεταφορά οπλισμού, επιθέσεις, όπως αυτή κατά του Αστυνομικού Σταθμού Αμιάντου για απόσπαση οπλισμού, και άλλες αποστολές.

Οι Άγγλοι έμαθαν γρήγορα για τη δράση του και ήταν καταζητούμενος. Μετά από αυτή την εξέλιξη βγήκε αντάρτης στα βουνά μαζί με τον Μιχάλη Κουκκή. Ενώθηκαν μαζί με άλλη επταμελή ανταρτική ομάδα, μέλη της οποίας ήταν και οι ακόλουθοι: Ανδρέας Μουστάκας, Νίκος Σπανός, Μενέλαος Γεωργίου, Μενέλαος Κανάκης, Τρύφωνας Καυκαρής.

Ένα βράδυ ενω η πιο πάνω ομάδα των εννέα ανταρτών εκινείτο από το Φοινί προς το Όμοδος, έπεσαν σε αγγλική ενέδρα. Ο Κανονίτης που προπορευόταν αντιλήφθηκε την ενέδρα και ξεκίνησε να πυροβολεί απομακρυνόμενος και βρίσκοντας κάλυψη μέσα στο σκοτάδι. Οι Άγγλοι άναψαν προβολείς και τελικά πέτυχαν να συλλάβουν τον ένα από τους εννέα αντάρτες, το Μενέλαο Γεωργίου, ενώ οι υπόλοιποι μπόρεσαν και διέφυγαν χάρη στην έγκαιρη προειδοποίηση του Κανονίτη.

Ο Κανονίτης παρέμεινε αντάρτης στα βουνά μέχρι την λήξη του αγώνα και εκτέλεσε διάφορες αποστολές, τιμώντας την πατρίδα και την γενέτειρα του Άγιο Μάμα.

(Σημείωση: Οι πιο πάνω πληροφορίες προέρχονται απο μαγνητοφωνημένη συνέντευξη του ήρωα με βάση το βιβλίο Άγιος Μάμας Λεμεσού Συγγραφέας: Οικονόμος Παπάνδρεας Λεμεσός)

Ο στρατολόγος Νικόλας Αβραάμ

Στην πέμπτη θέση του καταλόγου των Αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α βρίσκεται το όνομα του φλογερού Αγιομαμίτη πατριώτη Νικόλα Αβραάμ, του στρατολόγου της περιοχής Πιτσιλιάς, του ορμαματιστή της μεγάλης ιδέας του ξεσηκωμού των σκλαβωμένων Κυπρίων.

Ο Αβράμης δικαιολογημένα πήρε και τον τίτλο του στρατολόγου, αφού κατάφερε να μυήσει ολόκληρη την Πιτσιλιά, από τον Αμίαντο μέχρι τον Άγιο Θεόδωρο, από τον Άγιο Θεόδωρο μέχρι την Γεράσα και απο εκει μέχρι το χωριό του τον Άγιο Μάμα.

Πηγή: “Άγιος Μάμας Λεμεσού Συγγραφέας: Οικονόμος Παπανδρέας Ορφανός”